Gek eigenlijk. Ik heb de afgelopen jaren over van alles en nog wat stukjes getikt, maar ik kan me niet herinneren dat ik ooit schreef over de Griekse crisis. Het is niet dat het ver van mijn bed is: een substantieel deel van mijn professionele contacten is Grieks, een ander deel – de archeologen – werkt er, permanent, of jaarlijks. Misschien waren er altijd urgentere dingen om over te schrijven. Misschien. Waarschijnlijker is echter dat het steeds te moeilijk was, te complex, en dat iedere te geven mening noodzakelijkerwijs het midden zou houden tussen banaal en ongefundeerd. Een moreel oordeel ingegeven door ideologie en gut-feeling, meer dan iets dat in ieder geval nog ergens steunde op argumenten.
Daar moest ik aan denken, dit weekend, nu de Paneuropese schuldenbom in ons gezicht ontploft is en de stevige meningen en harde oordelen je van alle kanten om de oren vliegen: eigenlijk heb ik geen beargumenteerbaar standpunt over de Griekse schuldencrisis. Ik heb wel een gevoel – een sterk gevoel, soms, zie Twitter – maar een standpunt kan je het met de beste wil van de wereld niet noemen. Het is te moeilijk, te onoverzichtelijk, en de informatie die we krijgen is te gefragmenteerd, en te vaak ook te gekleurd. Vervelender: het is moeilijk, soms onmogelijk, een doorwrochte expertanalyse van een ideologisch gekleurde analyse te onderscheiden. De argumenten zijn vaak te technisch, mijn expertise te gering. Tijd om er wat langer over te denken was er zelden of nooit.
Ik denk dat ik niet de enige ben met dat probleem. Sterker: ik denk dat veel van de commentaren die we de komende dagen zullen lezen primair situationalistisch van aard zullen zijn, en dat er slechts weinigen in staat zullen blijken commentaren te schrijven waarin beide posities in dit drama – zowel die van de Grieken als die van hun crediteuren – als geloofwaardig en verdedigbaar worden neergezet: of Dijsselbloem faalde, of Varoufakis, of – de cynische variant – allebei. Ik weet het, zo werken de opiniemechanismen – opinie drijft op gesimplificeerde werkelijkheden waarin er altijd minstens één de pineut is. Maar wat als het nu zo zou zijn – nogmaals: ik kan het niet beoordelen – dat beide kampen in een ontzettend complexe situatie stiekem best wel ongeveer datgene doen wat vanuit hun positie redelijk is, en ze beide niet bij machte zijn de ander volledig de wil op te leggen? Wat nou als eigenlijk niemand echt faalt?
Maar dat zal nog het minst storende zijn. Storender zal het gebrek zijn aan analyses dat zal erkennen dat het hier in de kern niet alleen gaat om financieel of economisch probleem, maar ook (of misschien wel vooral) om een moreel probleem, waarbij uiteindelijk morele standpunten doorslaggevend zouden moeten zijn – al is het maar omdat ook de onderhandelaars nauwelijks grip lijken te hebben op de onvoorspelbare, steeds veranderende financiële en economische realiteit. Waar gaat het dan om? Nou bijvoorbeeld hierom:
- Iedereen draagt hier verantwoordelijkheid: de Grieken voor het leengedrag van de machthebbers die zij kozen, de Europeanen voor het gebrekkige speelveld, de gebrekkige spelregels, en de gebrekkige controle waartoe de door hen gekozenen bij de invoering van de Euro besloten.
- Welke oplossing er ook komt, zij zou zo min mogelijk op het bordje moeten komen te liggen van de burgers van de landen van de EU afgezien van Griekenland, en zeker niet op dat van de minst verdienende en vermogende 80%.
- Welke oplossing er ook komt, zij zou zo min mogelijk ten koste moeten gaan van de zwakkeren en modalen in Griekenland, zeker gezien de huidige armoedesituatie ter plekke.
- De politiek moet binnen Europa het primaat hebben over de kapitaalmarkten: éérst de samenleving, dan de markt. Het kan niet zo zijn dat we tolereren dat marktpartijen er met onze democratie vandoor gaan, of overheden eisen opleggen die de democratische speelruimte ondermijnen
Al deze stellingen zijn aanvechtbaar, maar het komt me voor dat er in Europa, in de EU en in de Eurozone best wat middelen zijn – juridisch, monetair, economisch, of politiek – om dit probleem op te lossen binnen deze voorwaarden, en dat dan veel mensen tevreden zouden zijn. Ik kan mij vergissen. Waar het om gaat is dat dit de punten zijn die ertoe doen, en dat het daar de komende tijd vrijwel niet over zal gaan. En dat is jammer.
Miko Flohr, 28/06/2015