Ik ben geen fervente tegenstander van de multiculturele samenleving – dat wist u vermoedelijk al. Wat u wellicht nog niet wist is dat ik eigenlijk ook niet echt een voorstander ben van de multiculturele samenleving. Misschien wel nooit geweest ook. Ik zou ook eigenlijk niet zo goed weten waar ik voor of tegen moet zijn – een samenleving is multicultureel of niet, en dat lijkt me in niet zozeer een ideaal, als wel een demografisch feit. Je kan dat mooi of lelijk vinden, maar het blijft eerst en vooral een feit. En over dat simpele feit heb ik niet zo’n sterke mening, eigenlijk. Het is zo.
Ik begreep ook niet waarom iedereen zo boos werd op Ella Vogelaar, toen ze tien jaar terug zei dat, op termijn, de islam deel van onze cultuur zou worden. Het leek me dat ze sprak over een simpele, op demografische gronden gebaseerde waarschijnlijkheid, niet over of zoiets wenselijk of onwenselijk was. Ik denk ook nog steeds dat ze gelijk heeft, trouwens, en ik denk dat het zogenaamde ‘islamdebat’ waar we nu al jaren middenin zitten een belangrijke eerste stap in die onvermijdelijke richting is. Maar dat terzijde.
Multiculturalistische wegkijkers? Nou…
Wat om die reden ronduit storend is zijn de onweersproken spookverhalen over zogenaamde ‘multiculturalisten’ die zouden menen ‘dat moslims gevrijwaard moeten blijven van kritiek omdat zij daarvan psychologische schade zouden ondervinden’. Misschien voel ik me te snel aangesproken door deze woorden van Machteld Zee uit het interview met Wierd Duk, maar in Nederlandse context gaat het bij ‘multiculturalisten’ bij uitstek over mensen van linksprogressieven huize – zoals ondergetekende (zie ook de subtiele hint van Ewout Klei in deze richting).
Kort en goed: dat vind ik helemaal niet. En als ik om me heen kijk vinden best wel heel veel mensen in mijn linksprogressieve kerk waar ik naar onze linksprogressieve hoogmis ga, pertinent niet dat moslims of de islam gevrijwaard zouden moeten blijven van kritiek. Kritiek hoort bij een open, multiculturele samenleving, en iedereen die onderdeel wil zijn van dat grotere, pluriforme geheel zal ermee moeten leren leven dat niet iedereen hetzelfde tegen de wereld aan kijkt. Punt.
Cultuurrelativisme? Ach…
Hetzelfde geldt dat eeuwige gewapper met het linkse cultuurrelativisme – alsof we allemaal postmodern ieder geloof in een objectieve standaard kwijt zouden zijn en vinden dat alle culturen in al hun aspecten altijd gelijkwaardig aan elkaar zouden zijn. Niets – echt niets – is minder waar. Er zijn vast nog wel ergens een paar doorgesnoven hardcorepostmodernisten te vinden, maar in de linkse kerk die ik ken, bezingen we toch echt een tamelijk universele standaard – die van de rechten van de mens, de man, de vrouw en het kind. U weet wel.
Voor mij is cultuurrelativisme altijd een relativisme binnen die universele standaard geweest, en hoewel je jaren kan soebatten over hoe zo’n standaard er nou uit moet zien, en over of ie nou echt wel zo universeel is, of toch best wel een beetje westers (en dus in wezen ‘imperialistisch’) – geen multiculturele samenleving kan zonder zo’n gedeelde standaard – samenleven is immers niet hetzelfde als bij elkaar in de buurt wonen. Ik heb eigenlijk nooit zo goed begrepen waarom men denkt dat mensen als ik dat idee niet zouden onderschrijven.
Stropoppen voor de eigen parochie?
En zo haak ik eigenlijk al bij voorbaat af bij het betoog van Machteld Zee, en bij dat van zoveel andere ‘islamcritici’ omdat ze een stropop bestrijden – een stropop die men vaak zelf bedacht heeft, en waarin men vaak zo is gaan geloven dat men niet meer kan of wil zien dat de realiteit vaak toch wat anders ligt – het applaus van de eigen parochie is daarvoor misschien ook wel te hard.* Daarom, ten overvloede, en voor alle duidelijkheid: natuurlijk hebben we hier een gedeelde standaard, natuurlijk moeten we reële problemen benoemen en aanpakken, natuurlijk moeten we kwaadaardige religieuze netwerken blootleggen en oprollen, en natuurlijk moeten we onfrisse regimes ontmaskeren en isoleren – in tegenstelling tot, pakweg, de VVD vinden we op links vaak weer wel dat principes ertoe doen in het internationale verkeer, en dat mogen ze in pak-hem-beet Saudi-Arabië best wat nadrukkelijker horen.
Maar dat zijn zaken die voor zich zouden moeten spreken. Net zo voor zich als dat het een kenmerk van een multiculturele samenleving zou moeten zijn dat die zaken waarvan je samen vindt dat het niet tot de gedeelde standaard behoort divers, mogen zijn. Over waar precies die grens ligt, en over hoever je inschikt voor elkaar – daarover gaat het debat. Niet over of ‘de islam’ in Nederland hoort of niet, en over of we een multiculturele samenleving zouden moeten willen zijn. Het stadium waarin die vraag relevant was, is reeds veertig jaar geleden gepasseerd.
* Dit is uiteraard met enige frequentie ook omgekeerd het geval – niet minder spijtig, naar mijn smaak.
Miko Flohr, 08/10/2016